سفارش های رسول خدا صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان حضرت علی علیه السلام
(18)
نجات و هلاکت
در این بخش به چیزهایی که باعث هلاکت و یا نجات انسان است اشاره می شود که با دقت در آنها می یابیم این موضوعات جنبه ی معنوی برای انسان دارد
هلاک کننده های انسان عبارت است از :
- نخست هوا و هوس های انسان است که همان تمایلات درونی به چیزهایی می باشد که مطابق با رضایت خداوند نیست ، و کششی درونی ، انسان را به دنبال آن می کشاند ، و اگرانسان نیز به این جاذبه های درونی توجّه کند و به دنبال آن حرکت نماید باعث زمین خوردن او خواهد شد ، از جمله آنها : تمایلاتی از جنس شهوت وخشم می باشد که انسان را به وادی هلاکت می افکند
- بخل نیز که یکی از رذائل اخلاقی است مانع آن خواهد شد که انسان مال خویش را در راه کسب خشنودی خداوند انفاق نماید و آن را فقط برای خود و اطرافیان خود خواسته و دیگران را از آنچه دارد محروم سازد ، از جمله بخل باعث می شود انسان از پرداخت حقوق واجب الهی که در مال و دارایی اوست ، خود داری ورزد و از این جهت با حکم الهی مبنی بر انفاقِ مالِ خویش مخالفت نماید ، گرچه باید توجّه داشت بخل تنها جنبه ی مالی ندارد بلکه می تواند جنبه های دیگری نیز داشته باشد مانند بخل علمی که بر اثر آن از یاد دادن علمِ خود به کسانی که به علم او نیازدارند پرهیز می کند
- خود بینی و خود خواهی و تنها خود را دیدن و دیگران را ندیدن نیز باعث هلاکت انسان می گردد ، معمولاً این حالت زمانی برای آدمی پیش می آید که انسان دارای امتیازی مادی و معنوی باشد ، مثلاً فردی که اهل عبادت است ، تصوّرکند نزد خداوند دارای مقام بالایی است و از این جهت خود را برتر از دیگران بداند ، یا بپندارد از نظر علمی از دیگران بالاتر است و آنان را پایین تر از خود ببیند
نجات دهنده های انسان عبارت است از :
- انسان تلاش کند در حالت خشنودی و خشم از مسیر عدالت خارج نشود و مراقب باشد کاری نکند که ناحق و باطل است و خداوند از آن کار خشنود نیست ، مثلاً وقتی از کسی یا چیزی خشنود است ، باعث نشود حق دیگران را بگیرد و به او بدهد ، و دیگران را از حقی که دارند محروم نماید ، ویا اگر به دلیلی از دیگران نا خشنود و عصبانی است ، موجب نشود ، حق آنان را نادیده بگیرد و آنان را از حقی که دارند محروم نماید
- انسان ها از لحاظ اقتصادی در شرایط یکسانی نمی باشند ، گاهی دارند و در رفاه هستند و گاهی ندارند و در فقر می باشند ولی لازم است میانه روی را در هیچ حالی ترک نکنند ، میانه روی باعث می شود در حال داشتن نه بخل ورزند و نه به اسراف روی آورند همانگونه که میانه روی موجب می شود انسان در حال فقر ، بیش از توانایی خود کاری نکند که از عهده ی آن بر نمی آید و بدین سبب خود را در شرایطی بحرانی قرار دهد
- انسان چه در آشکار و چه در پنهان از مخالفت خداوند هراس داشته باشد ، گویا خداوند را می بیند (هر چند خداوند با چشم سر قابل رؤیت نمی باشد) ، چون اگر کسی وجود دیگری را در کنار خود احساس کند به هر کاری دست نمی زند و شرم و حیا باعث می شود از بسیاری از کارها در حضور او خودداری کند ، بنابراین هراس از خداوند ، موجب نجات انسان از گناهان و نا فرمانی او خواهد شد
پیامبر صلی الله علیه و آله به امیر مؤمنان علیه السلام فرمودند :
یا علی سه چیز هلاک کننده و سه چیز نجات دهنده است ، امّا هلاک کننده ها : هوا و هوسی است که پیروی شود ، بخلی است که اطاعت شود ، و خود بینی انسان ؛ وامّا نجات دهنده ها : عدالت ورزیدن در حالت خوشنودی و خشم ، میانه روی در حال بی نیازی و فقر ، و از خداوند در پنهان وآشکار بگونه ای هراس داشته باشی که گویا او را می بینی و اگر او را نبینی ، او تو را می بیند ( و آگاه است ) (1)
-------------------------
1-یَا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مُوبِقَاتٌ وَ ثَلَاثٌ مُنْجِیَاتٌ فَأَمَّا الْمُوبِقَاتُ فَهَوًى مُتَّبَعٌ وَ شُحٌّ مُطَاعٌ وَ إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ وَ أَمَّا الْمُنْجِیَاتُ فَالْعَدْلُ فِی الرِّضَا وَ الْغَضَبِ وَ الْقَصْدُ فِی الْغِنَى وَ الْفَقْرِ وَ خَوْفُ اللَّهِ فِی السِّرِّ وَ الْعَلَانِیَةِ کَأَنَّکَ تَرَاهُ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ تَرَاهُ فَإِنَّهُ یَرَاک( تحف العقول ص 10)
